ماجرای مشروطه

یکم: زمین

در این قسمت درباره اقتصاد کشاورزی ایران در دوران قاجار حرف میزنیم، با تمرکز روی بحث مالکیت زمین.
منابع برای مطالعه بیشتر درباره مباحث این قسمت:
مالک و زارع در ایران اثر ان لمبتون
تاریخ اقتصادی ایران اثر چارلز عیسوی

دوم: باب

در این قسمت درباره شروع جنبش بابیه و رابطه آن با مشروطه صحبت می‌کنیم. 
منبعی که در این قسمت از آن نقل قول مستقیم خواندم: 
نقطة الکاف اثر میرزا جانی کاشانی
منابع پژوهشی این قسمت که برای مطالعه بیشتر پیشنهاد می‌کنم:
Resurrection and Renewal: The Making of the Babi Movement in Iran 1844-1850, by Abbas Amanat
The Messiah of Shiraz: Studies in Early and Middle Babism, by Denis MacEoin
The Sources for Early Babi Doctrine and History, by Denis MacEoin
"The Babi-State Conflict at Shaykh Tabarsi" by Siyamak Zabihi-Moghaddam
 

سوم: بها و ازل

در این قسمت ادامه جنبش بابیه را بحث میکنیم و درباره انشقاق و دگردیسی‌های نسلهای بعد بابیه تا مشروطه حرف می‌زنیم. 
 
نقل قولهای مستقیم این قسمت از این منابع بود:
خاطرات بهاءالله از خواندن غزوه بنی‌قریظه از کتاب «مائده آسمانی» جلد 7 اثر عبدالحمید اشراق خاوری
نامه خطاب به ناصرالدین شاه از کتاب «لوح مبارک سلطان ایران» اثر بهاءالله
دیدگاه‌های سیاسی عبدالبها از کتاب «رساله مدنیه» از آقای عبدالبها
مقاله عصمت خانم طائره از روزنامه «ایران نو». با تشکر از خانم مرضیه رسولی.
منابع برای مطالعه بیشتر:
Modernity and Millennium: Genesis of Bahai Faith by Juan Cole
Materials for the Study of Babi Religion by Edward Browne
The Babi an Bahai Religions: From Messianic Shi'ism to a World Religion by Peter Smith
"Memory and Amnesia in the Historiography of the Constitutional Revolution" by Abbas Amanat
قبله عالم از عباس امانت
از طهران تا عکا: بابیان و بهاییان در اسناد دوره قاجار از عباس امانت و فریدون وهمن
 

چهارم: عثمانی

در این قسمت مروری می‌کنیم بر تاریخ اصلاحات در عثمانی و ظهور حکومت مشروطه در این کشور.
نقل قولهای مستقیم این قسمت از این منبع بود:
روزنامه اختر، چاپ استانبول
منابع برای مطالعه بیشتر:
A Brief History of the Late Ottoman Empire, by M. Şükrü Hanioğlu
The Emergence of Modern Turkey, by Bernard Lewis
The Genesis of Young Ottoman Thought, by Şerif Mardin
The First Ottoman Experiment with Democracy, edited by Christoph Herzog and Malek Sharif
Empire and Education under the Ottomans, by Emine Evered
The Young Ottomans: Turkish Critics of the Eastern Question in the Late Nineteenth Century, by Nazan Çiçek

پنجم: تنظیمات

در این قسمت درباره دوران اصلاحات میرزا حسین خان مشیرالدوله سپهسالار حرف می‌زنیم و مروری بر جوانب تاریخ روشنفکری پیرامون آن هم می‌کنیم.
نقل قولهای مستقیم این قسمت از این منابع بود:
«دفتر تنظیمات» یا «کتابچه غیبی» از میرزا ملکم خان.
کتاب «یک کلمه» از میرزا یوسف مستشارالدوله.
نامه‌های حسین خان مشیرالدوله که از کتاب «اندیشه ترقی و حکومت قانون» اثر فریدون آدمیت .
متن «لایحه تشکیل دربار اعظم»  از کتاب «مرآت البلدان» اثر محمدحسن خان اعتمادالسلطنه.
شرح مجالس تنظیمات از «کتابچه تنظیمات حسنه» اثر حسین خان مشیرالدوله، به کوشش علی‌اصغر حقدار.
رساله «پلتیکای دولتی» از میرزا ملکم خان.
منابع برای مطالعه بیشتر:
اندیشه ترقی و حکومت قانون: عصر سپهسالار از فریدون آدمیت
فکر آزادی و مقدمه نهضت مشروطیت از فریدون آدمیت
معاهدات و قراردادهای دوره قاجاریه به کوشش غلامرضا طباطبایی مجد
سپهسالار اعظم از محمود فرهادمعتمد
یک کلمه از یوسف مستشارالدوله، به کوشش باقر مومنی
رساله‌های میرزا ملکم خان از میرزا ملکم خان، گردآوری از حجت‌الله اصیل
Mirza Malkum Khan, by Hamid Algar
Russia and Britain in Persia, by Firuz Kazemzadeh

ششم: فراماسون

در این قسمت درباره تاریخچه تشکیل انجمنهای فراماسونی در ایران حرف می‌زنیم و انجمنهایی ک در زمان مشروطه فعال بودند را هم مرور مختصری میکنیم.‎
نقل قولهای مستقیم این قسمت از این منابع بود:
شرح فراماسونری در کلکته از کتاب «تحفة العالم» اثر عبداللطیف خان شوشتری
شرح تشکیل و انحلال فراموشخانه از کتاب «مذاهب و فلسفه در آسیای مرکزی» اثر ژوزف آرتور گوبینو
اعلان‌نامه رسمی انحلال فراموشخانه از کتاب «فراماسونری در ایران» اثر محمود کتیرایی
نظامنامه جامع آدمیت از رساله «اصول آدمیت» اثر میرزا ملکم خان
اعلامیه درباره ندادن مالیات در ایران از روزنامه «قانون» چاپ لندن
جوابیه ناصرالدین شاه درباره تشکیل کلاب در ایران، از کتاب «فکر آزادی و مقدمه نهضت مشروطیت» اثر فریدون آدمیت
متن سوگندنامه اعضای جدید جامع آدمیت هم از کتاب «فکر آزادی و مقدمه نهضت مشروطیت» اثر فریدون آدمیت
بیانیه دوازدهمین سالگرد انجمن اخوت از کتاب «خاطرات و اسناد ظهیرالدوله» اثر ایرج افشار
خاطرات ابراهیم حکیمی از تشکیل انجمن بیداری ایرانیان از مقاله «من موسس فراماسونری در ایران هستم» در مجله «آسیای جوان»
مثنوی «آیین فراماسن» از کتاب «دیوان ادیب» اثر ادیب‌الممالک فراهانی
 
منابع برای مطالعه بیشتر:
فکر آزادی و مقدمه نهضت مشروطیت، از فریدون آدمیت
خاطرات و اسناد ظهیرالدوله، به کوشش ایرج افشار
تاریخ آغازین فراماسونری در ایران، از حمیدرضا شاه‌آبادی و یحیی آریابخشایش (5 جلد)
فراموشخانه و فراماسونری در ایران، از اسماعیل رائین (3 جلد)
روزنامه قانون میرزا ملکم خان، به کوشش هما ناطق
Handbook of Freemasonry, edited by Henrik Bogdan and Jan A.M. Snoek
The Craft: How the Freemasons Made the Modern World, by John Dickie
The Origins of Freemasonry, by David Stevenson
“An Introduction to History of Freemasonry in Iran” by Hamid Algar
 

هفتم: جمال‌الدین

در این قسمت درباره افکار و سیاست‌های سید جمال‌الدین اسدآبادی مشهور به افغانی صحبت می‌کنیم و تاثیر غیرمستقیم او بر دوران مشروطه را بررسی می‌کنیم.
نقل قولهای مستقیم این قسمت از این منابع بود:
مقاله «تعلیم و تعلم» از سید جمال‌الدین، از کتاب «مجموعه رسائل و مقالات سید جمال‌الدین» به کوشش سید هادی خسروشاهی؛
مقاله «پاسخ به رنان» از سید جمال‌الدین، از کتاب «پاسخ اسلامی به امپریالیسم» اثر نیکی کدی؛
شرح دیدار سید جمال‌الدین با ناصرالدین شاه و اتفاقات بعدش از کتاب «شرح حال عباس میرزا ملک‌آرا» به کوشش عبدالحسین نوایی؛
شرح مختصر مجالس جمال‌الدین در ایران از کتاب «تاریخ بیداری ایرانیان» اثر ناظم‌الاسلام کرمانی، به کوشش علی اکبر سعیدی سیرجانی؛
نامه سید جمال‌الدین درباره شیوه اخراجش از ایران، و نامه خطاب به علمای دین در ایران، هر دو از کتاب «نامه‌ها و اسناد سیاسی-تاریخی سید جمال‌الدین» به کوشش سید هادی خسروشاهی؛
صحبتهای میرزا رضا کرمانی در بازجویی، از کتاب «محاکمات میرزا رضا کرمانی»؛
و در نهایت، خاطره حسین دانش اصفهانی از سید جمال‌الدین در استانبول از کتاب «اسناد و مدارک درباره ایرانی بودن سید جمال‌الدین اسدآبادی» اثر صفات‌الله جمالی اسدآبادی.
 
منابع برای مطالعه بیشتر:
Sayyid Jamal al-Din al-Afghani: A Political Biography, by Nikki R. Keddie
An Islamic Response to Imperialism, by Nikki R. Keddie
Arabic Thought in the Liberal Age, by Albert Hourani
مجموعه اسناد و مدارک چاپ نشده درباره سید جمال‌الدین مشهور به افغانی، از اصغر مهدوی و ایرج افشار
اسناد و مدارک درباره ایرانی‌الاصل بودن سید جمال‌الدین اسدآبادی، از صفات‌الله جمالی اسدآبادی
 
لینک برای پشتیبانی مالی دلاری:
Patreon
Paypal

هشتم: تنباکو، بخش 1

در این قسمت مقدمات لازم برای شروع بحث جنبش تنباکو را مرور می‌کنیم. اول درباره قشر تجار و تاریخ تلاشهای سیاسی آنها برای تثبت اقتصاد مدرن حرف می‌زنم، بعد مروری می‌کنم بر امتیازنامه‌های تجاری ایران تا قبل از امتیاز تنباکو و در نهایت هم درباره اهمیت تنباکو در اقتصاد ایران در آستانه این امتیازنامه حرف می‌زنم.
نقل قولهای مستقیم این قسمت از این منابع بود:
قرارداد بین ایران و روسیه درباره قوانین ورشکستگی از کتاب «ناسخ التواریخ» اثر محمدتقی لسان الملک سپهر
تمام نقل‌قولها درباره مجلس وکلای تجار از کتاب «افکار اجتماعی و سیاسی و اقتصادی در آثار منتشر نشده دوران قاجار» اثر فریدون آدمیت و هما ناطق
متن درباره واکنش به انحصار تنباکو از کتاب «روزنامه خاطرات» اثر محمدحسن خان اعتمادالسلطنه
منابع برای مطالعه بیشتر:
بازرگانان در دادوستد بانک شاهی و رژی تنباکو، از هما ناطق
افکار اجتماعی و سیاسی و اقتصادی در آثار منتشر نشده دوران قاجار، از فریدون آدمیت و هما ناطق
Russia and Britain in Persia, by Firuz Kazemzadeh
Mirza Malkum Khan, by Hamid Algar
Guilds, Merchants, and Ulama in Nineteenth-Century Iran, by Willem Floor
لینک برای پشتیبانی مالی دلاری:
Patreon
Paypal
 

نهم: تنباکو، بخش 2

در این قسمت مروری می‌کنیم بر امتیازنامه تنباکو و روند گسترش اعتراضات علیه این امتیازنامه که در نهایت منجر به انحلال آن شد. کمی هم صحبت می‌کنم درباره عواقب اقتصادی و سیاسی انحلال این امتیازنامه در ایران.
 
نقل قولهای مستقیم این قسمت از این منابع بود:
متن قرارداد امتیازنامه تنباکو از کتاب «معاهدات و قراردادهای دوره قاجاریه» به کوشش غلامرضا طباطبایی مجد
مقالات میرزا آقاخان کرمانی در نقد امتیازنامه تنباکو از روزنامه اختر چاپ استانبول
اعلامیه بی‌امضا در تبریز علیه رژی، و نامه ناصرالدین شاه در جواب میرزای شیرازی، از «شورش بر امتیاز رژی» اثر فریدون آدمیت
تلگراف میرزای شیرازی خطاب به شاه، تلگراف اصفهان درباره تحریم تنباکو از جانب آقانجفی، و نامه شاه به امین‌السلطان برای لغو رژی از کتاب «اسناد سیاسی دوره قاجار» اثر ابراهیم صفایی
تلگراف علمای تهران خطاب به میرزای شیرازی، تلگراف میرزای شیرازی در پاسخ آنها، و اعلامیه بی‌امضا در تهدید بعد از شورش 14 دی، از کتاب «تاریخ دخانیه» اثر شیخ حسن کربلایی، به کوشش رسول جعفریان
نامه شاه خطاب به میرزا حسن آشتیانی از کتاب «تاریخ بیداری ایرانیان» اثر ناظم الاسلام کرمانی، به کوشش علی‌اکبر سعیدی سیرجانی
شرح شورش روز 14 دی و متن اعلامیه ارنستین در لغو رژی از کتاب «روزنامه خاطرات» اثر محمدحسن خان اعتمادالسلطنه
نامه میرزا آقاخان کرمانی به ملکم خان از کتاب «نامه‌های تبعید» به کوشش هما ناطق و محمد فیروز
عریضه خطاب به میرزای شیرازی از روزنامه قانون، چاپ لندن
 
منابع برای مطالعه بیشتر:
شورش بر امتیازنامه رژی: تحلیل سیاسی، از فریدون آدمیت
بازرگانان در دادوستد با بانک شاهی و رژی تنباکو، از هما ناطق
تاریخ دخانیه، از شیخ حسن کربلایی به کوشش رسول جعفریان
Russia and Britain in Persia: Imperial Ambitions in Qajar Iran, by Firuz Kazemzadeh
Religion and Rebellion in Iran: The Tobacco Protest of 1891-1892, by Nikki R. Keddie
لینک برای پشتیبانی مالی دلاری:
Patreon
Paypal
 

دهم: روسیه

در این قسمت درباره تاریخ وقایع ابتدای قرن بیستم در روسیه و تاثیر آنها بر شرایط ایران در آستانه انقلاب مشروطه صحبت می‌کنیم. همینطور مروری هم می‌کنیم بر روشنفکران ایرانی ساکن روسیه و آثارشان.
 
نقل قولهای مستقیم از این منابع بود:
واکنش جواهر لعل نهرو به پیروزی ژاپن بر روسیه، از کتاب «نگاهی به تاریخ جهان»، جلد 2 اثر نهرو، ترجمه محمود تفضلی
تحلیل پیروزی ژاپن بر روسیه و مقایسه با ایران، از روزنامه حبل‌المتین چاپ کلکته
قصیده درباره پیروزی ژاپن اثر ادیب‌الممالک فراهانی، از کتاب دیوان ادیب تصحیح وحید دستگردی
خاطرات شیخ محسن نجم‌آبادی از آشنایی با حیدر خان عمواوغلی، از کتاب «حیدرخان عمواوغلی» اثر اسماعیل رایین
خاطرات یپرم‌خان از فتح رشت از کتاب «از انزلی تا تهران: یادداشتهای خصوصی یپرم خان مجاهد ارمنی»
نقد فتحعلی خان آخوندزاده بر کتاب مستشارالدوله، از کتاب «یک کلمه» به کوشش باقر مومنی
گزیده داستان تخیلی وزیر مظفرالدین شاه از کتاب «مسالک المحسنین» اثر عبدالرحیم طالبوف
تعریف آزادی و نقد سلطنت مطلقه از کتاب «کتاب احمد جلد 3 یا مسائل الحیات» اثر عبدالرحیم طالبوف
 
منابع برای مطالعه بیشتر:
حیدرخان عمواوغلی، از اسماعیل رائین
اندیشه‌های میرزافتحعلی آخوندزاده، از فریدون آدمیت
اندیشه‌های طالبوف تبریزی، از فریدون آدمیت
رهبران مشروطه، از ابراهیم صفایی (2 جلد)
کتاب احمد، از عبدالرحیم طالبوف، به کوشش باقر مومنی
از انزلی تا تهران: یادداشتهای خصوصی یپرم‌خان مجاهد ارمنی، یپرم خان، با مقدمه محمدحسین صدیق
The Revolution of 1905: A Short History, by Abraham Ascher
Armenians and the Iranian Constitutional Revolution, Houri Berberian
Thou Shalt Kill: Revolutionary Terrorism in Russia, by Anna Geifman
Russo-Japanese War and its Shaping of the Twentieth Century, by Frank Jacob
 
لینک فرم آنلاین برای سوالات شنوندگان (این فرم فقط تا 14 شهریور 1403 فعال است):
https://forms.gle/BkMa65fQW2E87Atc6
 
لینک برای پشتیبانی مالی دلاری:
Patreon
 
Paypal